KAZIMIERZ M. PUD�O
Pami�� historyczna i kulturowa mieszka�c�w Dolno�l�skiej Ziemi Obornickiej

Publikowane: Studia Salvatoriana Polonica 3(2009), s. 231-249

 IV. Pami�� o dawnej ďż˝ojczyďż˝nie lokalnejďż˝

       Dla czytelnikďż˝w wspomnieďż˝ zawsze niezbďż˝dne sďż˝ wstďż˝pne informacje o miejscowoďż˝ci, ďż˝rodowisku naturalnym i spoďż˝ecznym autora, by siďż˝ lepiej wczuďż˝ i zrozumieďż˝ jego przeďż˝ycia. W rozwaďż˝aniach naukowych jednak istotne znaczenie ma rďż˝wnieďż˝ to, w jakim zakresie i stanie emocji zostaďż˝a zachowana pami�� w rodzinach o jej dawnej ďż˝ojczyďż˝nie lokalnejďż˝, ktďż˝rych czďż˝onkowie od dziesiďż˝cioleci pozostajďż˝ poza niďż˝. Takie informacje wskazujďż˝ m.in. na przyczyny utrzymywania siďż˝ wďż˝rďż˝d okreďż˝lonej ludnoďż˝ci mocniejszych lub sďż˝abszych wiďż˝zi uczuciowych z miejscem ďż˝rodzinnego gniazdaďż˝.
      W zbiorze wspomnieďż˝ oborniczan znacznie wiďż˝cej miejsca poďż˝wiďż˝cili w nich opisom dawnego ďż˝rodowiska rodzinnego byli mieszkaďż˝cy wschodnich wojewďż˝dztw Drugiej Rzeczypospolitej niďż˝ wojewďż˝dztw zachodnich i centralnych[42] . Wydaje siďż˝, ďż˝e przyczynďż˝ tego naleďż˝y upatrywaďż˝ przede wszystkim w niejednakowym ich dostďż˝pie po wojnie do dawnych miejscowoďż˝ci rodzinnych.
       Mieszkaďż˝cy miejscowoďż˝ci, zwďż˝aszcza tych, ktďż˝re byďż˝y w granicach paďż˝stwa polskiego przed i po 1945 r., mogli w okresie powojennym wielokrotnie odwiedzaďż˝ swojďż˝ ďż˝ojczyznďż˝ lokaln�� i istniejďż˝cďż˝ tam spoďż˝eczno�� sďż˝siedzko-krewniaczďż˝. Byli ďż˝wiadkami zachodzďż˝cych w niej zmian i niejednokrotnie, poďż˝rednio bďż˝dďż˝ bezpoďż˝rednio, je wspierali. Zmienili swoje ďż˝rodzinne gniazdoďż˝ z wyboru, przewaďż˝nie dobrowolnie, z przeďż˝wiadczeniem poprawy warunkďż˝w ďż˝ycia, ale teďż˝ mieli moďż˝liwo�� w dowolnym czasie do niego powrďż˝ciďż˝. W ich wspomnieniach wiďż˝cej miejsca zajmujďż˝ osobiste i rodzinne przeďż˝ycia z okresu wojny oraz nowej, powojennej rzeczywistoďż˝ci Polski Ludowej, ale juďż˝ najczďż˝ciej spoza dawnej ďż˝ojczyzny lokalnejďż˝[43] .
      Mieszkaďż˝cy natomiast byďż˝ych wschodnich wojewďż˝dztw Polski, opuszczajďż˝c siedliska po drugiej wojnie ďż˝wiatowej z przymusu sytuacyjnego, utracili ďż˝rodzinne gniazdaďż˝ na zawsze wraz z dotychczasowym skďż˝adem sďż˝siedzko-krewniaczym. Ich ďż˝ojczyzna prywatnaďż˝ przestaďż˝a byďż˝ w paďż˝stwie polskim, a dostďż˝p do niej byďż˝ poczďż˝tkowo niemoďż˝liwy, a pďż˝niej ďż˝ z wieloma utrudnieniami. W pamiďż˝ci starszego i ďż˝redniego pokolenia kresowian niejako ďż˝znieruchomia�� obraz dotychczasowego tam ďż˝ycia, doďż˝wiadczeďż˝ i wraďż˝eďż˝ z wieloetnicznego oraz wielokulturowego spoďż˝eczeďż˝stwa[44]] i swoistego ďż˝rodowiska przyrodniczego[45] . ďż˝ycie w dawnej ďż˝ojczyďż˝nieďż˝ przewaďż˝nie przedstawiajďż˝ ďż˝ z wyjďż˝tkiem okresu wojny ďż˝ jako idylliczne, nierzadko z wyciszeniem procesďż˝w odmiennie udokumentowanych w naukowej literaturze historycznej. Takie wyidealizowane obrazy dawnego miejsca zamieszkania zachowywali w pamiďż˝ci, by przez ich odtwarzanie doznawaďż˝ chociaďż˝ czďż˝ciowego ukojenia ďż˝alu po jego stracie. Wspomnienia te, zwďż˝aszcza w szczegďż˝ach faktograficznych, pozostajďż˝ jednak cennym ďż˝rďż˝dďż˝em wiedzy o przeszďż˝oďż˝ci, tym bardziej ďż˝e przekazanym przewaďż˝nie przez ostatnich z rodowodu ich przedstawicieli.
       Terminy ďż˝rodzinne stronyďż˝ czy ďż˝ojczyzna lokalnaďż˝ wyraďż˝ajďż˝ ogďż˝lnie stosunek emocjonalny ludzi do jakiegoďż˝ obszaru (miejscowoďż˝ci, regionu, kraju). Jest on subiektywnďż˝ wartoďż˝ciďż˝ tylko dla okreďż˝lonej zbiorowoďż˝ci. Rďż˝wnieďż˝ czďż˝onkowie tylko tej zbiorowoďż˝ci utoďż˝samiajďż˝ siďż˝ z miejscem zamieszkania i ogďż˝lnie odczuwajďż˝c jego swojsko��. Najbardziej trafnie okreďż˝la siďż˝ ten stan uczuciowy w ďż˝wiadomoďż˝ci ludzi patriotyzmem lokalnym.
Jest jeszcze i inne miejsce trwale skupiaj�ce g��bokie uczucia ludzi, i to niezale�nie od zamieszkania, a mianowicie � dom rodzinny. Zajmuje on nale�ne miejsce we wspomnieniach oborniczan. Dom rodzinny ukazuje si� w nich przede wszystkim jako miejsce �ycia os�b, kt�re s� dla siebie wzajemnie niezb�dne, zespolone uczuciami, licznymi wi�ziami i pe�nionymi we wsp�lnocie uznanymi spo�ecznie rolami. To wspomnienia m.in. miejsca: urodzenia, dzieci�stwa, zaspokajania zmieniaj�cych si� potrzeb emocjonalnych, wprowadzania w arkana norm moralnych wewn�trznego i zewn�trznego �ycia spo�ecznego, poznawania, przejmowania i utrzymywania tradycji �wieckiej oraz religijnej, a ujmuj�c og�lnie � przechowywania lokalnego oraz narodowego dziedzictwa kulturowego. Rodzina wype�nia r�wnie� wa�ne obowi�zki w zbiorowo�ci lokalnej, obywatelskiej i narodowej pa�stwa. W�a�nie dlatego w odczuciu wielu ludzi dom rodzinny jest najbardziej osobistym symbolem ojczyzny prywatnej i lokalnego patriotyzmu.
      Nasuwa siďż˝ tutaj refleksja, ďż˝e zawarte w pamiďż˝tnikach wzmianki o dobrodziejstwach domu rodzinnego mogďż˝y by byďż˝ w przyszďż˝oďż˝ci rďż˝wnieďż˝ wstďż˝pnym ďż˝rďż˝dďż˝em dla osobnego, pog��bionego studium nad caďż˝oďż˝ciďż˝ przemian w rodzinach o rďż˝nym i mieszanym pochodzeniu regionalnym.

--------------------------------------------------------------

[42] Tam�e, passim.

[43] Tam�e, np. s. 97, 101, 107, 114, 121, 140, 143, 246.

[44] Tam�e, s. 296.

[45] Por. Fragment nostalgicznego wiersza oborniczanki, W. Suza�skiej � �Husiatyn, nasz drogi Husiatyn�: �Zahucza� huragan na wschodzie/ Na wschodzie zosta� nasz dom/ I nasza spokojna m�odo��/ Kt�ra w sercach do dzisiaj w nas jest. (�) Pami�tam nasze �yzne pola/ I ��ki, i pi�kny Zbrucz/ A dzisiaj ju� jeste�my starzy/ I nigdy nie wr�cimy tam�, K. M. Pud�o, A. Pud�o, T. Pud�o, Ludno�� Dolno�l�skiej Ziemi Obornickiej w o�miu wiekach dziej�w. (Wybrane problemy przemian), w: Ksi�ga Dolno�l�skiej Ziemi Obornickiej, red. K. M. Pud�o, Oborniki �l�skie 2008, s. 104.